Η μικρή Μαρία και ο Φιλέας Φογκ ― του Δημοσθένη Κούρτοβικ

Τους μεταβαπτίσαμε από Τσιγγάνους σε Ρομά, σύμφωνα με το δικό τους εθνωνύμιο, γιατί έτσι θα τονώναμε, λέει, την εθνοτική αξιοπρέπειά τους. Οι Εβραίοι της Κεντρικής Ευρώπης είχαν δικό τους όνομα, Ασκενάζι, που δεν σήμαινε στα εβραϊκά τίποτα λιγότερο από «Γερμανοί». Είχαν επίσης περίσσεια αξιοπρέπεια και δεν ήθελαν πολλά πολλά με τους άλλους,τους «παρακατιανούς» Εβραίους, τους Σεφαραδίτες. Δυστυχώς γι’ αυτούς, ο Χίτλερ δεν ήταν τόσο λεπτολόγος στα περί την ονοματολογία. Ασκενάζι και Σεφαραδίτες τράβηξαν τον ίδιο δρόμο για τα κρεματόρια.

Η πολιτική ορθότητα δεν θέλει να καταλάβει ότι ο σεβασμός για μια εθνική ή εθνοτική κοινότητα ή για μια οποιαδήποτε μειονότητα δεν είναι ζήτημα ευπρεπούς ονόματος και άλλων συμβολικών καλλωπισμών, αλλά εξαρτάται από τις εμπράγματες σχέσεις αυτής της ομάδας με τον περίγυρό της. Και οι σχέσεις αυτές δημιουργούν μια ορισμένη εικόνα. Αν η εικόνα είναι ανακριβής ή αν έχει γίνει ένα ισοπεδωτικό και κακόβουλο στερεότυπο, δεν θα τη διορθώσει καμία αλλαγή ονόματος και καμία έκκληση στην ανεκτικότητα. Θα τη διορθώσει μια σχεδιασμένη αλλαγή αυτών των σχέσεων, που θα λαμβάνει υπόψη τι έφταιξε και από τις δύο πλευρές για την ανακρίβεια και την προκατάληψη. Εκείνη η έξαλλη ελληνοαμερικανίδα τραγουδίστρια που ούρλιαζε πρόπερσι στο βιντεοκλίπ της ότι δεν είναι Greek αλλά Hellene δεν έγινε γι’ αυτό περισσότερο σεβαστή στο αμερικανικό κοινό ούτε έπεισε κανέναν ότι ένας αγλαώνυμος Hellene θα αποκαθιστούσε την υπόληψη του συκοφαντημένου Greek.

Μια πελώρια παρεξήγηση, με συνέπειες συχνά τραγικές, έχει σφραγίσει την αντίληψη των πολιτικά ορθών της Ευρώπης για τον σεβασμό της διαφορετικότητας. Μια αντίληψη που, ενώ καταδικάζει απόλυτα τη μισαλλοδοξία και τη βία, τις σχετικοποιεί και πρακτικά τις ανέχεται, όταν προέρχονται από τον «διαφορετικό», με το αιτιολογικό ότι αυτός βρίσκεται εξ ορισμού στη θέση του αδύναμου. Μια αντίληψη που αρνείται πεισματικά να δει ότι υπάρχουν κοινωνικοί χώροι όπου οι ρόλοι του «διαφορετικού» και του «ταυτοειδούς» είναι αντεστραμμένοι, όπου ο «διαφορετικός» είναι κυρίαρχος και ασκεί τη δική του βία με τους δικούς του πολιτισμικούς όρους. Οταν η Μέρκελ ανήγγειλε το τέλος της πολυπολιτισμικότητας, με την έννοια της συνύπαρξης κλειστών και πολιτισμικά ασύμβατων ομάδων στην ίδια κοινωνία, δεν το έκανε επειδή είναι μια σκληρόκαρδη Γερμαναρού. Το έκανε επειδή μπορεί να μη βλέπει πολύ μακριά ως πολιτικός, βλέπει όμως τι γίνεται γύρω της, σε αντίθεση με τους πολιτικά ορθούς. Και τα μάτια της αντίκριζαν μια προϊούσα, βίαιη διάβρωση της συνοχής του κοινωνικού ιστού με τον σχηματισμό παράλληλων κόσμων, που ο καθένας διεκδικούσε τη μεταχείρισή του σύμφωνα με τους δικούς του νόμους. Το έκανε επειδή έβλεπε πράγματα όπως, για παράδειγμα, γερμανικά δικαστήρια να αθωώνουν μουσουλμάνους που σακάτευαν στο ξύλο τις γυναίκες τους, δεχόμενα το επιχείρημα ότι αυτό επιτρέπεται από τη… Σάρια.

Αυτό το παρδαλό συνονθύλευμα ετερόκλητων πολιτισμικών αξιών και ηθών που ονομάστηκε «πολυπολιτισμικότητα» (multiculturalism) το εκφράζει ωραία η γερμανική γλώσσα με τον ειρωνικό νεολογισμό Multikulti, που παραπέμπει συνειρμικά σε εξεζητημένες φρουτοσαλάτες (tutti frutti). Μόνο που η λέξη πλάστηκε (όχι από αντιδραστικούς) σε μια εποχή η οποία είχε ακόμη την πολυτέλεια να εστιάζει στην παράδοξη ή κωμική πλευρά του φαινομένου, όχι στη διαλυτική δυναμική του. Σήμερα, είναι ολοφάνερο σε όσους δεν πετούν στα σύννεφα, ασχέτως ιδεολογικού προσανατολισμού, ότι η πολυπολιτισμικότητα μπορεί να είναι ανεκτή, βιώσιμη και μάλιστα ευπρόσδεκτη μόνον όταν ετερογενή εθνοτικά-πολιτισμικά στοιχεία αφομοιώνονται στις βασικές αξίες της κοινωνίας υποδοχής τους.

Υπό αυτό το πρίσμα, η περίπτωση της μικρής Μαρίας στην Ελλάδα και η περίπτωση της λιγότερο μικρής Λεονάρντα στη Γαλλία δεν συναντιούνται καθόλου στο σταυροδρόμι μιας κοινής, άδικης μοίρας των Ρομά, όπως θέλησαν να το παρουσιάσουν οι δικοί μας πολιτικά ορθοί σχολιαστές. Η Λεονάρντα φοιτούσε σε γαλλικό σχολείο, σημάδι επιθυμίας της ίδιας ή των γονιών της για ένταξη στη γαλλική κοινωνία, και η επιθυμία αυτή ακυρώθηκε με την απέλαση της οικογένειας, που δίκαια ξεσήκωσε διαμαρτυρίες. Η μικρή Μαρία πιθανότατα δεν θα φοιτούσε ποτέ σε σχολείο, θα την πάντρευαν στα δώδεκα ή δεκατρία της και θα αράδιαζε στη συνέχεια κουτσούβελα, δικά της ή αγορασμένα, για να εισπράττει επιδόματα που θα συμπλήρωναν το εισόδημά της από τη ζητιανιά. Αυτή τη μοίρα τής επιφύλασσε ο σεβασμός της «διαφορετικότητας».

Θα έφταιγε γι’ αυτή τη μοίρα η κουλτούρα των Ρομά ή η δυσανεξία της ελληνικής κοινωνίας απέναντί τους; Οι πολιτικά ορθοί είναι σίγουροι για το δεύτερο, αλλά ζητούν και τον σεβασμό του πρώτου. Διπλός ο παραλογισμός τους, γιατί όχι μόνο ζητούν δύο πράγματα που το ένα αποκλείει το άλλο αλλά και κάνουν ό, τι ακριβώς αποδοκιμάζουν οι αρχές τους: βλέπουν μια κοινότητα ως αδιαφοροποίητο σύνολο. Στον ισοπεδωτισμό του φοβικού και μισαλλόδοξου Ελληνα («Ολοι οι Τσιγγάνοι είναι βρώμικοι και κλέφτες») αντιπαραθέτουν τον δικό τους ισοπεδωτισμό («Ολοι οι Ρομά λαχταρούν να ενσωματωθούν στην ελληνική κοινωνία, αυτή όμως δεν τους δέχεται»). Ούτε οι μεν ούτε οι δε ενδιαφέρονται για τη μικρή Μαρία και για την κάθε μικρή Μαρία ως ανθρώπινο υποκείμενο. Ενδιαφέρονται για την επιβεβαίωση των ιδεολογημάτων τους.

Η «αρπαγή» της μικρής Μαρίας μού φέρνει στον νου ένα επεισόδιο από το γνωστό μυθιστόρημα του Ιουλίου Βερν «Ο γύρος του κόσμου σε 80 ημέρες». Διασχίζοντας την Ινδία, ο Φιλέας Φογκ φτάνει με τη συνοδεία του σε ένα χωριό όπου οι κάτοικοι ετοιμάζονται να κάψουν μια χήρα μαζί με τη σορό του άνδρα της, όπως επιτάσσει το τοπικό έθιμο. Ο άγγλος ταξιδιώτης επεμβαίνει βίαια και σώζει τη χήρα. Καθόλου δεν σεβάστηκε τη «διαφορετικότητα». Για έναν πολιτικά ορθό, έδρασε ως αποικιοκράτης και ιμπεριαλιστής, επιβάλλοντας τις αξίες του δικού του πολιτισμού σε έναν ξένο λαό.

Πολύ καλά έκανε. Γιατί ορισμένες αξίες πρέπει να είναι κοινές και οικουμενικές, ανεξάρτητα από το ποιος πολιτισμός τις αναγνώρισε και τις κατοχύρωσε πρώτος ως θεμελιώδεις.