Από το προσωπικό στο πανανθρώπινο
Ketil Bjørnstad, Η λέσχη των νέων πιανιστών, μτφρ. Γιουλίκα Σαμαρά
εκδ. Πόλις 2009, σελ. 444
Sebastian Barry, Η μυστική γραφή, μτφρ. Αύγουστος Κορτώ
εκδ. Καστανιώτη 2009, σελ. 327
Καμιά φορά έρχονται έτσι τα πράγματα που η ζωή μέσα στο ψυχιατρείο δεν παρουσιάζει πολλές διαφορές απ’ τη ζωή έξω από αυτό. Η ηρωίδα του Σεμπάστιαν Μπάρυ, η Ροσίν ΜακΝάλτυ, αφηγείται με μανία, όση της επιτρέπει πια η ηλικία της, όλη της ζωή, με πάσα, ανατριχιαστική ή όχι, λεπτομέρεια, παλεύοντας να την αποκαταστήσει, έστω και τώρα που όλα έχουν αρχίσει να οδηγούνται προς το τέλος. Κυρίαρχος ο έρωτας, σε όλες του τις μορφές, κάτι που φαίνεται από την υφολογία της γραφής του βιβλίου, ειδικά σ’ εκείνα τα σημεία όπου ο ψυχίατρος της Ροσίν, ο δρ Γκρεν, βυθίζεται ολοένα και περισσότερο στις μαρτυρίες της ασθενούς του.
Υπάρχει όμως και ο Άξελ Βίντινγκ του Κέτιλ Μπγιόρνσταντ. Στη Νορβηγία των τελών της δεκαετίας του ’60, τη γνωστή εποχή που ο κόσμος είχε αρχίσει ήδη να αλλάζει, εκείνος είναι ένας μικροαστός νέος πιανίστας-φαινόμενο. Χάνοντας την τρελαμένη με τη μουσική μητέρα του από πνιγμό κι ερωτευόμενος, ανεκπλήρωτα, σφόδρα μια επίσης πιανίστρια-φαινόμενο, κάτι που του εντείνει τους συνεχείς και εύκολους εμετούς, ο Άξελ δημιουργεί με ομοτέχνους του τη «Λέσχη των νέων πιανιστών», μια ομάδα νεαρών σολιστών του πιάνου που προετοιμάζονται για τη μεγαλειώδη τους καριέρα· άλλοι θα συνεχίσουν, άλλοι θα τα παρατήσουν πολύ νωρίς. Η αφήγηση εδώ δεν είναι καταιγιστική, είναι όμως αναντίρρητα γεμάτη απ’ όλα εκείνα τα στοιχεία που καθιστούν ένα κείμενο σπουδαία λογοτεχνία. Σπουδαία λογοτεχνία ισάξια, θα τολμούσαμε να πούμε, τουλάχιστον εν προκειμένω, του Σεμπάστιαν Μπάρυ.
Μέσω της Ροσίν, της ηρωίδας του ιρλανδού λογοτέχνη, ανατρέχουμε στην ιστορία –εμφύλιοι πόλεμοι, IRA– αλλά και στα επιμέρους χαρακτηριστικά της ιρλανδικής κοινωνίας, τι σημαίνει να ζεις ως προτεστάντης σε καθολική κοινωνία, τι σημαίνει να αγαπάς κι ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο να κλείνεσαι σε ψυχιατρείο, να χαρακτηρίζεται αυθωρεί αποσυνάγωγος. Απ’ την άλλη, με τον Άξελ μεταφερόμαστε στη Νορβηγία, στη σκοτεινή και ανήλιαγη αυτή χώρα, όπου ο εσωτερικός κόσμος ενός λαού, και μια λογοτεχνίας τελικά, επηρεάζεται ευθέως από τον εξωτερικό – ας θυμηθούμε τα βιβλία του Κνουτ Χάμσουν.
Αυτό που χαρακτηρίζει τα δύο μυθιστορήματα είναι σαφέστατα η μανία του έρωτα· ενός έρωτα που τρεμοπαίζει και ψάχνει να βρει τον τρόπο που θα βγει στον κόσμο. Βέβαια αυτό δεν συμβαίνει απλώς και μόνο για να ικανοποιηθούν ένστικτα και ορμές· όλη αυτή η πολυκύμαντη και εναγώνια μάχη πηγάζει απευθείας από τη βαθιά συνείδηση των καταστάσεων.
Ενώ στο βιβλίο του Μπάρυ ερχόμαστε αντιμέτωποι μ’ ένα αλλόφρον πηγαινέλα στο σήμερα και στο χθες –το μέλλον μοιάζει να έχει εξοβελιστεί–, ο Μπγιόρνσταντ δεν φείδεται ηρεμίας, παρ’ όλα τα αφηγηματικά του τεχνάσματα, ώστε ο αναγνώστης να μην παρασυρθεί απ’ τις μεγαλειώδεις εικόνες, αλλά απλώς να αφεθεί στις ολοζώντανες λέξεις. Αυτά τα αντιλήφθηκαν στο μέγιστο βαθμό οι δύο μεταφραστές, με τον Αύγουστο Κορτώ να διεισδύει στον ποιητικό και φρενήρη ρυθμό του Μπάρυ, και με τη Γιουλίκα Σαμαρά να ανακαλύπτει πλήρως τις προθέσεις του νορβηγού συγγραφέα.
Τη στιγμή που στη «Λέσχη των νέων πιανιστών» η κλασική μουσική είναι πανταχού παρούσα, η Ροσίν στη «Μυστική Γραφή» παίζει πιάνο στους υπόλοιπους τροφίμους τού, υπό κατεδάφιση πια, ψυχιατρείου. Τη στιγμή που ο Ντεμπισύ, ο Μπραμς, ο Σούμπερτ και ο Ραβέλ ξεπετάγονται για να θυμίσουν κάθε φορά ότι η μουσική είναι τόσο ευρεία ώστε να ταιριάξει με κάθε κομμάτι της ζωής, ο δρ Γκρεν μπλέκεται, ας το πούμε έτσι, στις δικές του εμμονές και φωτίζει τμήματα από τη ζωή της ασθενούς του.
Σ’ αυτά τα δύο κείμενα φαινομενικά λίγα πράγματα είναι ίδια ή ανάλογα. Όσο ίδιος δεν είναι και ο έρωτας, λογοτεχνικά ή όχι. Τα ορμητικά του όμως κύματα είναι τόσο πνιγηρά που απ’ τη μια το πιάνο κι απ’ την άλλη η γραφίδα μπορούν να οδηγήσουν σε μια κάποια λύση.
Τι λύση θα ’ναι αυτή; Είναι αυτή από κείνες τις περιπτώσεις όπου η λύση είναι σαφώς δυσκολότερη από το ίδιο το πρόβλημα, έτσι που αναρωτιέται κανείς εάν έπρεπε να τεθεί το πρόβλημα. Ο Νορβηγός βάζει τους ήρωές του να χάνουν σιγά σιγά αφενός την αξιοπρέπειά τους και αφετέρου τη ζωή τους, κυριολεκτικά ή μεταφορικά· ο Ιρλανδός προτιμά να θέτει τα τραύματα και τους θανάτους ως ημερήσια διάταξη ενός λαού που κουβαλά μαζί του την απώλεια, απ’ όλες τις απόψεις, θαρρείς από γεννησιμιού του.
Αυτό είναι, τελικά, ένα απ’ τα χαρακτηριστικά της σημαντικής λογοτεχνίας: να μπορεί να αγκαλιάζει, με τη γλώσσα και το στυλ, όλη τη διαδρομή απ’ το προσωπικό στο οικουμενικό, απ’ τον ψυχισμό της μονάδας στο ένδον της κοινότητας.
ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Carla Guelfenbein
Η γυναίκα της ζωής μου
μτφρ. Δάειρα Ζιούβα
εκδ. Πατάκη 2009
Ένα δυνατό ερωτικό τρίγωνο με φόντο τη Βρετανία της Θάτσερ και τη Χιλή του Πινοσέτ. Ένα βιβλίο όπου κατάφεραν να συνυπάρξουν, με την πολύ ενδιαφέρουσα πένα της χιλιανής συγγραφέως, η ελπίδα, η προδοσία, η Τζόαν Μπαέζ και ο Μπομπ Μάρλεϊ, οι αναμνήσεις και ο αυταρχισμός των κοινωνιών.
Jostein Gaarder
Ο πύργος των Πυρηναίων
μτφρ. Κυριακή Παπαδοπούλου-Σάμουελσεν
εκδ. Α.Α. Λιβάνη 2009
Ακούγεται παράξενο, αλλά τριάντα χρόνια μετά τον χωρισμό τους, η Σούλρουν και ο Στάιν ξανασυναντιούνται και ξεκινούν ένα γαϊτανάκι όχι επαφών αλλά emails. Ο νορβηγός συγγραφέας, γνωστός από τον «Κόσμο της σοφίας», μέσα από αυτή την επικοινωνία ξαναθέτει επί τάπητος τα άλυτα, προσώρας, υπαρξιακά προβλήματα της ανθρωπότητας.
[Δημοσιεύτηκε στο δεύτερο τεύχος του Book Press, Οκτώβριος 2009]
Dimitris Athinakis | Latenighter 